Verðtryggður flótti í boði Seðlabankans Ragnar Þór Ingólfsson skrifar 19. maí 2023 11:32 Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands situr nú á rökstólum og mun tilkynna næstu vaxtaákvörðun sína miðvikudaginn 24. maí. Flestir greiningaraðilar spá því að bankinn muni hækka stýrivexti, þrettánda skiptið í röð. Tilhugsunin um frekari hækkanir veldur mörgum kvíða, enda hefur greiðslubyrði lána hjá heimilum og fyrirtækjum í landinu rokið upp á síðustu misserum. Meginvextir Seðlabankans eru í dag 7,5% og hafa tífaldast á tveimur árum, en í maí 2021 voru þeir 0,75%. Þessar gegndarlausu vaxtahækkanir eru sársaukafullar. Á því leikur enginn vafi. Afstaða Seðlabankans er hins vegar sú að tilgangurinn helgi meðalið – óþægindin sem fylgja hærra vaxtastigi séu skárri en lægra vaxtastig og stjórnlaus verðbólga. Röksemdafærslu þessa skortir trúverðugleika, enda er fátt sem bendir til þess að vaxtahækkanir Seðlabankans hafi dregið úr verðbólgu, sem hefur staðið óhögguð í kringum tíu prósent frá því um mitt síðasta ár. Þetta ástand skapar tvöfalt víti fyrir fólkið í landinu, vöruverð fer hækkandi um leið og vaxtagjöld éta upp sífellt stærri hluta ráðstöfunartekna þess. Það er erfitt að sjá fyrir endann á þessu ófremdarástandi, en verðbólgustig á Íslandi mun að öllum líkindum haldast hátt út árið, annað en í Bandaríkjunum og Evrópu þar sem lækkanir eru í kortunum. Það eru margar ástæður fyrir því að stýrivaxtahækkanir Seðlabankans ná ekki að bíta á verðbólguna. Ein þeirra er skortur á viðeigandi aðgerðum frá ríkisstjórninni. Þá ber að vekja sérstaka athygli á hlutverki verðtryggingar í þessu samhengi. Segja má að helsta afleiðing vaxtahækkana hjá Seðlabankanum hafi ekki verið að draga úr verðbólgu, heldur að neyða lántakendur til þess að skipta yfir í verðtryggð lán. Þetta sést m.a. í mánaðarskýrslum Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar (HMS) þar sem fram kemur að mikill meirihluti nýrra (og endurfjármagnaðra) lána eru verðtryggð. Það er ekki erfitt að skilja þessa þróun. Stýrivaxtahækkanir hafa langmest áhrif á óverðtryggð lán á breytilegum vöxtum. Fólk sem skuldar mikið ræður því illa við vaxtahækkanir og neyðist því til að endurfjármagna sig og taka verðtryggð lán. Þar eru reglubundnar greiðslur lægri, en verðbólgutaxtanum er aftur á móti skellt ofan á höfuðstólinn, sem hægir verulega á, og étur upp eignamyndun. Aðgerðir Seðlabankans draga þannig ekki úr verðbólgu, heldur skapa sterkan hvata til þess að leita í verðtryggingu, eins og sjá má í eftirfarandi dæmi: Myndin sýnir hvernig greiðslur á óverðtryggðu 30 m.kr. láni til 40 ára hafa breyst í kjölfar stýrivaxtahækkana, samanborið við verðtryggð lán. Heimili með óverðtryggt húsnæðislán greiddi um 136.000 krónur á mánuði, miðað við vaxtastig um mitt ár 2020. Í dag er fastvaxtatímabilinu hjá fjölskyldunni lokið. Fyrir þessa fjölskyldu er tvennt í boðið annars vegar að færa lánið yfir í óverðtryggt lán á breytilegum vöxtum og myndi greiðslan þá verða 208.000 krónur á mánuði, sem hækkar greiðslubyrðina um 72.000 krónur á mánuði eða um 53%. Hins vegar gæti fjölskyldan skipt yfir í verðtryggt lán og lækkað mánaðarlega greiðslubyrði um 18.000 krónur á mánuði. Ljóst er að mörg heimili í slíkum aðstæðum myndi finna sig knúin til að skipta yfir í verðtryggð lán, til þess að eiga efni á öðrum útgjöldum en húsnæði. Það er líka einmitt það sem hefur gerst, undanfarin tvö ár. Greiðslur af óverðtryggðum lánum eru einfaldlega alltof háar til þess að venjulegt fólk ráði við þær. Þessi þróun er jafnframt líkleg ástæða þess að stýrivaxtahækkanir Seðlabankans hafa reynst gagnlitlar andspænis verðbólgunni. Forsenda þeirra aðgerða sem Seðlabankinn stendur fyrir er sú að með því að hækka vexti verði hægt að draga úr eftirspurn heimila og fyrirtækja. Hugmyndin er að fólk eyði minna þegar það verður dýrt að borga af lánum og að minni eftirspurn lækki á endanum verð í hagkerfinu. Dæmin hér að ofan sýna hins vegar að þessi forsenda hefur ekki staðist. Stýrivaxtahækkanir leiða frekar til þess að fólk skipti yfir í verðtryggð lán og lækki þannig mánaðarlega greiðslubyrði sína til þess að viðhalda svipuðu neyslustigi. Ávinningurinn af þessum aðgerðum verður þannig sáralítill en kostnaðurinn hár. Seðlabankinn lítur á sig sem lækni sem þarf að koma sjúklingi í gegnum erfiða meðferð. Stundum er vissulega nauðsynlegt að sætta sig við aukaverkanir lyfja eða áhættu sem fylgir skurðaðgerð, til að forðast margfalt verri afleiðingar óhefts sjúkdóms. Þá skiptir öllu máli að vita að meðferðin sé viðeigandi og líkleg til árangurs. Ef læknir sér að íþyngjandi meðferð hefur ekki borið neinn árangur fyrir sjúklinginn, þá ber honum skylda til þess að endurhugsa hana. Eitt grunngildi læknisfræðinnar er einmitt lýst í latneska slagorðinu primum non nocere: framar öllu, ekki skaða. Seðlabankinn mun að öllum líkindum hækka stýrivexti í þrettánda skiptið í röð á fundi sínum í næstu viku. Sú ákvörðun mun ekki draga úr verðbólgu. Hækkun stýrivaxta mun hins vegar ýta undir verðtryggða lántöku. VR hvetur peningastefnunefnd til þess að endurhugsa aðferðafræði sína. Tilgangurinn helgar ekki meðalið ef tilganginum er aldrei náð. Höfundur er formaður VR. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Ingólfsson Stéttarfélög Kjaramál Fjármál heimilisins Seðlabankinn Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hví styður Ísland vopnakaup fyrir Úkraínu? Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Misnotkun veikindaréttar á vinnumarkaði? Sunna Arnardóttir Skoðun Hvað á ég að gera við barnið mitt? Ólöf Hugrún Valdimarsdóttir Skoðun Wolt tekur hlutverk sitt á Íslandi alvarlega Elisabeth Stenersen Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Geirfuglar Sigríðar Hagalín Þór Saari Skoðun Deildarstýri – deildarstýra – deildarstjóri Ellen Ýr Aðalsteinsdóttir Skoðun Þegar réttindin þín eru tekin í burtu af stjórnvöldum Jón Frímann Jónsson Skoðun Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun Það eina örugga í lífinu Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Jónsósómi Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Geirfuglar og flámæli Pétur Már Sigurjónsson skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Endurskoðun í tæka tíð Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Fljótum við enn sofandi að feigðarósi? Erla Björnsdóttir skrifar Skoðun Bara engin ástæða Axel Flóvent skrifar Skoðun Á hvaða stefnu erum við? Thelma Þorbjörg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Wolt tekur hlutverk sitt á Íslandi alvarlega Elisabeth Stenersen skrifar Skoðun Margt óljóst í áætlunum Heidelberg Materials í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera við barnið mitt? Ólöf Hugrún Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Í andstöðu við yfirlýst markmið Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Deildarstýri – deildarstýra – deildarstjóri Ellen Ýr Aðalsteinsdóttir skrifar Skoðun Þar sem umhverfismál og kvenréttindi mætast: Umhverfis- og félagslegt réttlæti í tískuiðnaðinum Grace Achieng skrifar Skoðun Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir skrifar Skoðun Framsýn farsæld Tinna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áfengi er engin venjuleg söluvara á frjálsum markaði Kristján G. Guðmundsson skrifar Skoðun Misnotkun veikindaréttar á vinnumarkaði? Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Það eina örugga í lífinu Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hví styður Ísland vopnakaup fyrir Úkraínu? Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Stöðvum störukeppnina Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar réttindin þín eru tekin í burtu af stjórnvöldum Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Aukin lífsgæði - fimm leiðir að bættri vellíðan Bryndís Hrönn B. Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Síðasta hálmstrá Vinstri grænna í höndum Bjarkeyjar Olsen Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Vara við meiriháttar skorti á kopar eftir 2025 Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Þingmenn opnið augun og finnið kjarkinn Jón Hjaltason skrifar Skoðun Láttu ekki plata þig! Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Bókahilla er ekki bókasafn Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun 10 sekir menn gangi lausir Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvað er að frétta í lífi án frétta? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Geirfuglar Sigríðar Hagalín Þór Saari skrifar Sjá meira
Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands situr nú á rökstólum og mun tilkynna næstu vaxtaákvörðun sína miðvikudaginn 24. maí. Flestir greiningaraðilar spá því að bankinn muni hækka stýrivexti, þrettánda skiptið í röð. Tilhugsunin um frekari hækkanir veldur mörgum kvíða, enda hefur greiðslubyrði lána hjá heimilum og fyrirtækjum í landinu rokið upp á síðustu misserum. Meginvextir Seðlabankans eru í dag 7,5% og hafa tífaldast á tveimur árum, en í maí 2021 voru þeir 0,75%. Þessar gegndarlausu vaxtahækkanir eru sársaukafullar. Á því leikur enginn vafi. Afstaða Seðlabankans er hins vegar sú að tilgangurinn helgi meðalið – óþægindin sem fylgja hærra vaxtastigi séu skárri en lægra vaxtastig og stjórnlaus verðbólga. Röksemdafærslu þessa skortir trúverðugleika, enda er fátt sem bendir til þess að vaxtahækkanir Seðlabankans hafi dregið úr verðbólgu, sem hefur staðið óhögguð í kringum tíu prósent frá því um mitt síðasta ár. Þetta ástand skapar tvöfalt víti fyrir fólkið í landinu, vöruverð fer hækkandi um leið og vaxtagjöld éta upp sífellt stærri hluta ráðstöfunartekna þess. Það er erfitt að sjá fyrir endann á þessu ófremdarástandi, en verðbólgustig á Íslandi mun að öllum líkindum haldast hátt út árið, annað en í Bandaríkjunum og Evrópu þar sem lækkanir eru í kortunum. Það eru margar ástæður fyrir því að stýrivaxtahækkanir Seðlabankans ná ekki að bíta á verðbólguna. Ein þeirra er skortur á viðeigandi aðgerðum frá ríkisstjórninni. Þá ber að vekja sérstaka athygli á hlutverki verðtryggingar í þessu samhengi. Segja má að helsta afleiðing vaxtahækkana hjá Seðlabankanum hafi ekki verið að draga úr verðbólgu, heldur að neyða lántakendur til þess að skipta yfir í verðtryggð lán. Þetta sést m.a. í mánaðarskýrslum Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar (HMS) þar sem fram kemur að mikill meirihluti nýrra (og endurfjármagnaðra) lána eru verðtryggð. Það er ekki erfitt að skilja þessa þróun. Stýrivaxtahækkanir hafa langmest áhrif á óverðtryggð lán á breytilegum vöxtum. Fólk sem skuldar mikið ræður því illa við vaxtahækkanir og neyðist því til að endurfjármagna sig og taka verðtryggð lán. Þar eru reglubundnar greiðslur lægri, en verðbólgutaxtanum er aftur á móti skellt ofan á höfuðstólinn, sem hægir verulega á, og étur upp eignamyndun. Aðgerðir Seðlabankans draga þannig ekki úr verðbólgu, heldur skapa sterkan hvata til þess að leita í verðtryggingu, eins og sjá má í eftirfarandi dæmi: Myndin sýnir hvernig greiðslur á óverðtryggðu 30 m.kr. láni til 40 ára hafa breyst í kjölfar stýrivaxtahækkana, samanborið við verðtryggð lán. Heimili með óverðtryggt húsnæðislán greiddi um 136.000 krónur á mánuði, miðað við vaxtastig um mitt ár 2020. Í dag er fastvaxtatímabilinu hjá fjölskyldunni lokið. Fyrir þessa fjölskyldu er tvennt í boðið annars vegar að færa lánið yfir í óverðtryggt lán á breytilegum vöxtum og myndi greiðslan þá verða 208.000 krónur á mánuði, sem hækkar greiðslubyrðina um 72.000 krónur á mánuði eða um 53%. Hins vegar gæti fjölskyldan skipt yfir í verðtryggt lán og lækkað mánaðarlega greiðslubyrði um 18.000 krónur á mánuði. Ljóst er að mörg heimili í slíkum aðstæðum myndi finna sig knúin til að skipta yfir í verðtryggð lán, til þess að eiga efni á öðrum útgjöldum en húsnæði. Það er líka einmitt það sem hefur gerst, undanfarin tvö ár. Greiðslur af óverðtryggðum lánum eru einfaldlega alltof háar til þess að venjulegt fólk ráði við þær. Þessi þróun er jafnframt líkleg ástæða þess að stýrivaxtahækkanir Seðlabankans hafa reynst gagnlitlar andspænis verðbólgunni. Forsenda þeirra aðgerða sem Seðlabankinn stendur fyrir er sú að með því að hækka vexti verði hægt að draga úr eftirspurn heimila og fyrirtækja. Hugmyndin er að fólk eyði minna þegar það verður dýrt að borga af lánum og að minni eftirspurn lækki á endanum verð í hagkerfinu. Dæmin hér að ofan sýna hins vegar að þessi forsenda hefur ekki staðist. Stýrivaxtahækkanir leiða frekar til þess að fólk skipti yfir í verðtryggð lán og lækki þannig mánaðarlega greiðslubyrði sína til þess að viðhalda svipuðu neyslustigi. Ávinningurinn af þessum aðgerðum verður þannig sáralítill en kostnaðurinn hár. Seðlabankinn lítur á sig sem lækni sem þarf að koma sjúklingi í gegnum erfiða meðferð. Stundum er vissulega nauðsynlegt að sætta sig við aukaverkanir lyfja eða áhættu sem fylgir skurðaðgerð, til að forðast margfalt verri afleiðingar óhefts sjúkdóms. Þá skiptir öllu máli að vita að meðferðin sé viðeigandi og líkleg til árangurs. Ef læknir sér að íþyngjandi meðferð hefur ekki borið neinn árangur fyrir sjúklinginn, þá ber honum skylda til þess að endurhugsa hana. Eitt grunngildi læknisfræðinnar er einmitt lýst í latneska slagorðinu primum non nocere: framar öllu, ekki skaða. Seðlabankinn mun að öllum líkindum hækka stýrivexti í þrettánda skiptið í röð á fundi sínum í næstu viku. Sú ákvörðun mun ekki draga úr verðbólgu. Hækkun stýrivaxta mun hins vegar ýta undir verðtryggða lántöku. VR hvetur peningastefnunefnd til þess að endurhugsa aðferðafræði sína. Tilgangurinn helgar ekki meðalið ef tilganginum er aldrei náð. Höfundur er formaður VR.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun
Skoðun Þar sem umhverfismál og kvenréttindi mætast: Umhverfis- og félagslegt réttlæti í tískuiðnaðinum Grace Achieng skrifar
Skoðun Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir skrifar
Skoðun Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun